Hai tác giả Phan Đăng Thanh và Trương Thị Hòa đã dày công sưu tầm, giới thiệu những văn bản pháp luật căn bản của nền kèo nhà cái chí Việt Nam dưới thời Pháp thuộc – từ lúc nguyên sơ cho đến Cách mạng Tháng Tám 1945.

Tính chất của chế độ kèo nhà cái chí thời ấy được làm rõ bằng những chân dung, tư tưởng và sự cống hiến của một số tổ chức kèo nhà cái chí và con người làm kèo nhà cái điển hình.

Hai tập cuốn sách Lịch sử các chế độ kèo nhà cái chí Việt Nam vừa ra mắt

Sách gồm 2 tập: Tập 1 viết về Trước Cách mạng Tháng Tám 1945 (1858 – 1945), có 4 mục: kèo nhà cái chí ra đời trong giai đoạn đầu Pháp chiếm ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ: với những tờ kèo nhà cái ban đầu chữ Pháp (Bulletin Officiel de l’Expédition de la Cochinchine – Nam Kỳ viễn chinh công kèo nhà cái; Courrier de Saigon – Tin tức Sài Gòn; Bulletin du Comité Agricole et Industriel de la Cochinchine – Tập san của Ủy ban Nông nghiệp và Kỹ nghệ xứ Nam Kỳ); chữ Hán (Xã thôn công kèo nhà cái); chữ quốc ngữ đầu tiên (Gia Định kèo nhà cái) và những nhà kèo nhà cái Việt Nam tiên phong như Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của, Trương Minh Ký.

Chế độ "tự do kèo nhà cái chí" ở Nam Kỳ theo Luật ngày 29/7/1881: giới thiệu quy chế pháp lý về Luật tự do kèo nhà cái chí ngày 29/7/1881 cùng một số tờ kèo nhà cái chữ Pháp, Việt, Hán điển hình cuối thế kỷ XIX; với chân dung tiêu biểu là Diệp Văn Cương.

Chế độ kèo nhà cái chí ở Đông Dương theo Sắc lệnh ngày 30/12/1898: phân tích ý nghĩa, tác động của Sắc lệnh quy định “kèo nhà cái chữ Việt phải xin phép trước”; học thuyết Albert Sarraut và chính sách “Pháp – Việt đề huề”; giới thiệu các tờ kèo nhà cái điển hình ở Nam Kỳ (Nông cổ mín đàm; Lục tỉnh tân văn; Nữ giới chung; La Cloche Fêlée; L’Annam…), Bắc Kỳ (Đại Việt tân kèo nhà cái; Nam Phong; Đại Nam đăng cổ tùng kèo nhà cái), Trung Kỳ (Tiếng dân; Thần kinh tạp chí; Bulletin des Amis du Vieux Huế…). Đặc biệt là sự ra đời của kèo nhà cái chí bí mật (Thanh Niên; Kông Nông, Lính Kách mệnh) với vai trò của nhà kèo nhà cái Nguyễn Ái Quốc.

Chế độ kèo nhà cái chí ở Đông Dương (trừ Nam Kỳ) theo Sắc lệnh ngày 4/10/1927: nhận xét về chế độ kèo nhà cái chí độc tài, chuyên chế qua Sắc lệnh ngày 4/10/1927 và chính sách kèo nhà cái chí của Toàn quyền Alexandre Varenne ở Đông Dương. Trong phần này, tình hình chung về kèo nhà cái chí, đặc biệt là kèo nhà cái chí cách mạng được hai tác giả nghiên cứu sâu qua các giai đoạn: 1925-1930; 1930-1936; 1936-1939; 1939-1945 với các tờ kèo nhà cái cách mạng điển hình chữ Pháp (Le Travail), chữ Việt (Dân chúng; Cờ giải phóng; Hồn trẻ tập mới; Hà Thành thời kèo nhà cái; Sông Hương tục bản…).

Tập 2 viết về Sau Cách mạng Tháng Tám 1945 (1945 - nay) có 5 mục: Chế độ kèo nhà cái chí Việt Nam 16 tháng đầu sau Cách mạng Tháng Tám (1945 - 1946) kèo nhà cái chí cách mạng ở vùng tự do thời kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) Chế độ kèo nhà cái chí ở vùng tạm chiếm thời kỳ Nam Kỳ tự trị (1946 - 1948) và Quốc gia Việt Nam (1948 - 1955) Chế độ kèo nhà cái chí ở miền Nam thời Việt Nam Cộng hòa (1955 - 1975) Chế độ kèo nhà cái chí cách mạng từ năm 1954 đến nay./.