kèo nhà cái hôm nay cổ nghìn năm kỳ lạ

Từ lâu, hễ nhắc đến Gio An, nhiều người lại nhắc đến hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ độc đáo. Men theo con đường 75 đi qua các thôn An Nha, An Hướng, Hảo Sơn, Long Sơn,.. thuộc xã Gio An, đi đến đâu cũng bắt gặp kèo nhà cái hôm nay cổ.

Hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ ở Gio An hiện nay gồm 14 kèo nhà cái hôm nay với tên gọi dân dã địa phương như: kèo nhà cái hôm nay Côi, kèo nhà cái hôm nay Dưới, kèo nhà cái hôm nay Búng, kèo nhà cái hôm nay Trạng, kèo nhà cái hôm nay Đào ở thôn An Nha. kèo nhà cái hôm nay Gái 1, Gái 2, kèo nhà cái hôm nay Nậy thôn An Hướng. kèo nhà cái hôm nay Tép, kèo nhà cái hôm nay Ông, kèo nhà cái hôm nay Bà, kèo nhà cái hôm nay Gai thôn Hảo Sơn. kèo nhà cái hôm nay Máng thôn Long Sơn và kèo nhà cái hôm nay Pheo thôn Tân Văn.

Các kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An có dạng cấu trúc độc đáo, thể hiện trình độ xếp đá điêu luyện của người xưa trong quá trình ngăn dòng, lập bể, khai mương để tận dụng những mạch nước ngầm tự nhiên từ triền đồi.

Theo nhiều nhà khoa học, hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An ra đời vào cuối thời đại đồ đá mới cách đây khoảng 5000 năm. Chủ nhân của nó từ xa xưa là người Chăm Pa với trình độ văn minh khá cao, sau này được người Việt thừa hưởng lại.

Không giống với kèo nhà cái hôm nay nước ở những vùng đồng bằng khác, kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An có cấu trúc gồm nhiều thành phần. Nguyên liệu để xây dựng chủ yếu là đá mồ côi được sắp xếp một cách công phu. Đây là kỹ thuật khai thác nước với dạng cấu trúc độc đáo, thể hiện trình độ xếp đá điêu luyện của người xưa trong quá trình ngăn dòng, lập bể, khai mương để tận dụng những mạch nước ngầm tự nhiên từ triền đồi ở những độ cao khác nhau nhằm phục vụ cuộc sống.

Người dân xã Gio An cho hay, kèo nhà cái hôm nay cổ xưa chia làm 3 loại được xây dựng tuỳ theo mặt bằng, độ chênh nhau của sườn đồi và nguồn nước. Loại thứ nhất là kèo nhà cái hôm nay có cấu trúc hoàn chỉnh nhất, được xây dựng ở những khu đông dân cư và có nguồn nước ngầm mạnh. Đối với kèo nhà cái hôm nay này, các khu vực sử dụng nước được phân định hệ thống rõ ràng, tuân thủ theo những quy định nghiêm ngặt như bể lắng chỉ dùng lấy nước sinh hoạt, bể dùng cho việc tắm giặt thì riêng, bể dùng cho gia súc riêng. Nguồn nước tràn dư thừa theo hệ thống kênh làm bằng đá phải qua các ruộng rau rồi sau đó mới ra đến các hồ chứa, ruộng trũng.

Hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ ở Gio An hiện nay gồm 14 kèo nhà cái hôm nay với tên gọi dân dã như: kèo nhà cái hôm nay Côi, kèo nhà cái hôm nay Dưới, kèo nhà cái hôm nay Búng, kèo nhà cái hôm nay Trạng, kèo nhà cái hôm nay Đào ở thôn An Nha...

Loại kèo nhà cái hôm nay thứ hai có kết cấu đơn giản hơn nhưng nguyên tắc căn bản vẫn mang dạng cấu trúc gồm phần tầng đá gia cố, bể lắng và tràn vào hố chứa nhưng không thông qua máng dẫn nước.

Loại thứ ba là kèo nhà cái hôm nay đào và đặt nổi lên những khối đá được chế tác thành hình trụ rỗng. Đây là kỷ  thuật khai thác nước với dạng cấu trúc độc đáo dựa trên nguyên tắc bình thông nhau. Các ống đá được xếp chồng và nâng mặt nước trong kèo nhà cái hôm nay cao hẳn lên, từ đó tạo nên độ chênh với mặt bằng của lòng mương dẫn, nước sẽ theo các lỗ khoét trên thành kèo nhà cái hôm nay tràn ra ngoài.

Tuy có nhiều loại khác nhau nhưng các kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An hầu như có một đặc điểm chung là nước chảy quanh năm, nguồn nước chưa bao giờ cạn. Chính cách tìm nguồn nước, cách lấy nước và làm kèo nhà cái hôm nay mang nhiều nét lạ độc đáo đã thôi thúc các nhà khoa học tìm hiểu và khám phá.

Nước ở kèo nhà cái hôm nay cổ trong suốt...

Một công trình có nhiều giá trị

Hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ ở Gio An là một công trình có giá trị lịch sử bởi chúng có nguồn gốc lâu đời. Theo người dân địa phương, trong chiến tranh, Gio An cũng là vùng đất bị bom đạn cày xới tơi bời nhưng kỳ diệu thay tất cả các kèo nhà cái hôm nay cổ dường như vẫn còn nguyên vẹn. Qua nhiều thế hệ, ở những thời điểm khác nhau, từ nhu cầu và trình độ cụ thể mỗi thời đã cải tạo và xây dựng để thích ứng với điều kiện sống của mình.

Ông Trần Đức Thuyên (56 tuổi, người dân thôn Hảo Sơn, xã Gio An) cho biết: “Từ bao đời nay, cư dân Gio An vẫn sống và sinh hoạt, buồn vui theo nguồn nước chảy ra từ giếng cổ. Không chỉ có giá trị về vật chất, giếng cổ còn có mang nhiều ý nghĩa trong đời sống văn hóa, tinh thần của người dân. Chính giếng cổ đã đem lại hơi thở cho vùng quê này”.

Nguồn nước mát lành ở các kèo nhà cái hôm nay cổ chảy quanh năm chưa khi nào cạn là nguồn nước sinh hoạt của người dân địa phương.

Xét về khía cạnh văn hóa, giếng cổ Gio An là công trình thể hiện rõ nét những đặc trưng của cư dân nông nghiệp. Trong điều kiện tự nhiên cụ thể, người dân đã biết tận dụng nguồn nước để phục vụ vào đời sống. Ở Gio An, những mạch nước ngầm mát lành từ giếng cổ không chỉ cung cấp nước sinh hoạt mà còn giúp người dân thoát nghèo nhờ trồng cây “đặc sản” rau liệt.

Rau liệt còn được người dân Gio An gọi với cái tên khác là rau xà lách xoong. Đây là một loại rau rất khó trồng bởi chỉ mọc được ở những nơi sạch sẽ, có nguồn nước mát lành. Rau liệt không sống được với nước bẩn, đất bùn hay thuốc bảo vệ thực vật,… Thế nhưng với nguồn nước quanh năm mát lành từ các kèo nhà cái hôm nay cổ mà ở Gio An cây rau liệt không cần chăm sóc vẫn phát triển xanh tốt. Người dân Gio An luôn tự hào vì đây là “rau siêu sạch” bởi có thể hái và dùng ngay tại chỗ. Nhờ nước kèo nhà cái hôm nay cổ, nhờ cây rau liệt mà nhiều hộ dân ở xã Gio An đã thoát được nghèo.

Những kênh nước được làm bằng đá hộc đưa nguồn nước sạch ra nuôi sống những thửa rau liệt ở xung quanh.

“Đặc sản” rau liệt siêu sạch được trồng từ nguồn nước kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An.

Với những giá trị của mình, năm 2001, hệ thống giếng cổ Gio An đã được Bộ Văn hóa thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp Quốc gia. Tuy nhiên do tác động của thời gian, thiên nhiên và con người mà nhiều giếng cổ ở đây đã dần xuống cấp hư hại.

Mới đây, người dân xã Gio An không khỏi vui mừng khi Trung tâm Bảo tồn di tích và danh thắng tỉnh Quảng Trị tiến hành trùng tu bước đầu kèo nhà cái hôm nay Đào – một trong những kèo nhà cái hôm nay cổ xuống cấp. Bên cạnh việc trùng tu, được biết Trung tâm Bảo tồn di tích và danh thắng tỉnh Quảng Trị cũng đang hướng đến lập hồ sơ đề nghị đưa hệ thống kèo nhà cái hôm nay cổ Gio An vào danh mục di sản thế giới để phục vụ phát triển du lịch.

Đ. Hoàng – T. Trung